Ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
H ιδέα για τη δημιουργία ενός ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου στην ανώτατη εκπαίδευση άρχισε με τη διακήρυξη της Bologna το 1999 από τους Υπουργούς Παιδείας 29 χωρών της Ευρώπης κατά την οποία ελήφθησαν πολιτικές αποφάσεις με σκοπό τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΧΑΕ). Η διακήρυξη αυτή, που υπεγράφη και από την Ελλάδα, στοχεύει στη διαμόρφωση ενός κοινού πλαισίου διάρθρωσης και λειτουργίας των εθνικών συστημάτων ανώτατης εκπαίδευσης που θα διασφαλίζει τη συγκρισιμότητα και την αναγνωρισιμότητα των ιδιαίτερων στοιχείων τους και των χαρακτηριστικών τους.
Η Διακήρυξη της Bologna εξελίχθηκε σε μια ευρεία μεταρρυθμιστική διαδικασία, στην οποία συμμετέχουν σήμερα 47 χώρες. Ως κεντρικό στόχο της έχει τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης (European Higher Education Area), μέσω του οποίου εκτιμάται ότι μπορεί να διασφαλιστεί αφ’ ενός μεν η διεθνής ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής ανώτατης εκπαίδευσης μέσα σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης της οικονομίας και της γνώσης, αφ’ ετέρου δε η αποτελεσματική σύνδεση της ανώτατης εκπαίδευσης με τις ανάγκες της κοινωνίας, αλλά και της αγοράς εργασίας στην Ευρώπη.
Ως στόχο οι Υπουργοί Παιδείας των 47 χωρών έχουν θέσει την επίτευξη συμβατότητας των εθνικών συστημάτων στο κοινό πλαίσιο που προσδιορίζει ο Ευρωπαϊκός Χώρος Ανώτατης Εκπαίδευσης. Κάτι τέτοιο δεν σημαίνει ταύτιση, αλλά διαμόρφωση όρων και προϋποθέσεων, για να υπάρχει συγκρισιμότητα. Η Διακήρυξη της Bologna δεν εμποδίζει τη διαφορετικότητα των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε αυτά λέγονται Πανεπιστήμια, Πολυτεχνεία ή Τεχνολογικά Ιδρύματα, αλλά αντίθετα συμβάλλει στο να δημιουργηθεί ένας Ευρωπαϊκός Χώρος Ανώτατης Εκπαίδευσης, ο οποίος θα βασίζεται στην ακαδημαϊκή ελευθερία και την αυτονομία των ιδρυμάτων. Ενισχύει τη φοιτητοκεντρική διαδικασία μάθησης και τη σύνδεση μεταξύ εκπαίδευσης και έρευνας, αλλά και της αγοράς εργασίας, διαδικασίες που στοχεύουν στην ανάπτυξη και την εξέλιξη όλων των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.
Η κοινή διακήρυξη των Υπουργών Παιδείας δε συνιστά νομική δέσμευση για καμία κυβέρνηση, αποτελεί απλώς την έκφραση της βούλησης των κυβερνήσεων για επικοινωνία μεταξύ των χωρών και μία ευρωπαϊκή ανώτατη εκπαίδευση πιο ισχυρή, πιο ανταγωνιστική μέσα στον παγκόσμιο στίβο της ανώτατης εκπαίδευσης. Η επίτευξη των στόχων του ΕΧΑΕ απαιτεί σημαντικές προσπάθειες εκ μέρους των κυβερνήσεων, των ιδρυμάτων, των φοιτητών και της ακαδημαϊκής κοινότητας στο σύνολό της.
Οι βασικές αρχές της Διαδικασίας της Bologna τέθηκαν για πρώτη φορά στη συνάντηση των Υπουργών τεσσάρων χωρών (Γαλλίας, Γερμανίας, Ιταλίας και Ηνωμένου Βασιλείου) το 1998 στη Σορβόννη, Παρίσι. Ακολούθησαν οι συναντήσεις των Υπουργών στη Bologna 1999, στην Πράγα 2001, στο Βερολίνο 2003, στο Μπέργκεν 2005, στο Λονδίνο 2007, στη Λεβέν του Βελγίου 2009, στη Βουδαπέστη και τη Βιέννη 2010 και στο Βουκουρέστι τον Απρίλιο του 2012.
Η επόμενη σύνοδος Υπουργών θα λάβει χώρα στο Ερεβάν της Αρμενίας το 2015.
Η διακήρυξη της Bologna βασίζεται στις παρακάτω δράσεις:
• Ένα σύστημα ακαδημαϊκών τίτλων, οι οποίοι εύκολα αναγνωρίζονται και συγκρίνονται: Περιλαμβάνει την εφαρμογή ενός κοινού Παραρτήματος Διπλώματος με σκοπό τη βελτίωση της διαφάνειας
• Ένα σύστημα που θεμελιώνεται βασικά σε δύο κύκλους: τον πρώτο κύκλο σπουδών, διάρκειας τουλάχιστον 3 ετών και τον δεύτερο κύκλο σπουδών (Master), στον οποίο αποκτούν πρόσβαση μόνο οι απόφοιτοι του πρώτου κύκλου
• Ένα σύστημα συσσώρευσης και μεταφοράς πιστωτικών μονάδων (ECTS), ώστε να υπάρχει διαφάνεια στο πλαίσιο της κινητικότητας και της αναγνώρισης περιόδων σπουδών και τίτλων σπουδών
• Την κινητικότητα φοιτητών, σπουδαστών, διδασκόντων και ερευνητών, ώστε να εξαλειφθούν οι υπάρχοντες φραγμοί στην ελεύθερη κινητικότητα
• Τη συνεργασία σε θέματα διασφάλισης ποιότητας
• Την ευρωπαϊκή διάσταση στην ανώτατη εκπαίδευση: την αύξηση του αριθμού των διδακτικών ενοτήτων και των μαθημάτων και κλάδων, των οποίων το περιεχόμενο, ο προσανατολισμός ή η οργάνωση χαρακτηρίζονται από μια ευρωπαϊκή διάσταση στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης
Tα κυριότερα σημεία των συναντήσεων, που πραγματοποιήθηκαν από τότε μέχρι σήμερα συνοψίζονται στα παρακάτω:
• Προώθηση της ιδέας ενός Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης
• Διασφάλιση ποιότητας σε ιδρυματικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο
• Καθιέρωση του διδακτορικού ως τρίτου κύκλου σπουδών
• Αναγνώριση πτυχίων και περιόδων σπουδών (Παράρτημα Διπλώματος)
• Αλληλοσύνδεση μεταξύ εκπαίδευσης, έρευνας και καινοτομίας
• Ενίσχυση της κοινωνικής διάστασης για παροχή ίσων ευκαιριών σε ποιοτική εκπαίδευση
• Κριτήρια και κατευθυντήριες οδηγίες για τη διασφάλιση ποιότητας
• Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων
• Απονομή και αναγνώριση κοινών τίτλων σπουδών
• Ίδρυση Ευρωπαϊκού Μητρώου για την Ποιότητα στην Εκπαίδευση
• Ελκυστικότητα και συνεργασία ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης σε διεθνή πλαίσια
• Στρατηγικός σχεδιασμός για την προώθηση του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης
• Αύξηση της συμμετοχής στη δια βίου μάθηση
• Προώθηση απασχολησιμότητας
Η διακήρυξη της Βουδαπέστης – Βιέννης το 2010 σηματοδότησε την πρώτη δεκαετία της διαδικασίας της Bologna και οι υπουργοί των 47 χωρών μελών μεταξύ άλλων ανέφεραν ότι:
• Η διαδικασία της Bologna έθεσε τις βάσεις του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης που αποτελεί πρωτόγνωρο παράδειγμα περιφερειακής διασυνοριακής συνεργασίας στην ανώτατη εκπαίδευση και προσέδωσε στην ευρωπαϊκή ανώτατη εκπαίδευση μια πιο αναγνωρίσιμη θέση στον παγκόσμιο χάρτη.
• Η ακαδημαϊκή κοινότητα - διδάσκοντες, ερευνητές, διοικητικό προσωπικό και σπουδαστές - παίζουν ένα κρίσιμο ρόλο, ώστε να γίνει πραγματικότητα ο Ευρωπαϊκός Χώρος Ανώτατης Εκπαίδευσης.
Κατά τη διάρκεια της συνόδου του Βουκουρεστίου (2012) οι υπουργοί συμφώνησαν να επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους, με δεδομένη την υπάρχουσα οικονομική κρίση, στα εξής σημεία:
• Να δοθεί η ευκαιρία για ποιοτική ανώτατη εκπαίδευση σε περισσότερους φοιτητές
• Να εφοδιαστούν καλύτερα οι φοιτητές με δεξιότητες απασχολησιμότητας
• Να αυξηθεί η φοιτητική κινητικότητα, με στόχο το 20% των φοιτητών που θα έχουν αποφοιτήσει μέχρι το 2020 να έχουν λάβει μέρος σε προγράμματα κινητικότητας για σπουδές ή πρακτική άσκηση.
